سرخک چیست؟ علائم، خطرات و اهمیت واکسن MMR

در دنیایی که علم پزشکی پیشرفت‌های شگرفی داشته و بسیاری از بیماری‌های عفونی قدیمی به لطف واکسیناسیون به خاطره‌ها پیوسته‌اند، شنیدن نام سرخک (Measles) و اخبار مربوط به شیوع دوباره آن در نقاط مختلف جهان، می‌تواند نگران‌کننده و حتی باورنکردنی باشد. سرخک، بیماری‌ای که زمانی یکی از علل اصلی مرگ و میر کودکان در سراسر دنیا بود، به لطف واکسن مؤثر و ایمن MMR، تا حد زیادی کنترل و حتی در برخی مناطق ریشه‌کن اعلام شده بود. اما متاسفانه در سال‌های اخیر، شاهد بازگشت نگران‌کننده این بیماری، حتی در کشورهای توسعه‌یافته هستیم.

 

این بازگشت زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی، به ویژه برای کودکان واکسینه نشده و افراد آسیب‌پذیر است. اما سرخک دقیقاً چیست؟ چه علائمی دارد و چرا اینقدر مسری و خطرناک است؟ چرا با وجود واکسن مؤثر، دوباره شاهد شیوع آن هستیم؟ و مهم‌تر از همه، راهکارهای قطعی پیشگیری و روش‌های مدیریت و درمان این بیماری کدامند؟ در این راهنمای جامع و کامل از های ورت (hiwert.com)، با استناد به معتبرترین منابع علمی و پزشکی جهان (مانند سازمان بهداشت جهانی و کلینیک مایو)، به تمام این سوالات حیاتی پاسخ می‌دهیم و همه چیز را که باید در مورد سرخک بدانید، به زبانی ساده برای شما تشریح می‌کنیم.

 

 

 

 

شناخت دشمن: سرخک چیست و ویروس آن چگونه عمل می‌کند؟

 

سرخک یک بیماری عفونی حاد و بسیار واگیردار است که توسط ویروسی از خانواده پارامیکسوویروس‌ها (Paramyxoviridae)، جنس Morbillivirus ایجاد می‌شود. این ویروس به طور خاص سلول‌های دستگاه تنفسی و سپس سیستم ایمنی بدن را هدف قرار می‌دهد و از آنجا به سراسر بدن گسترش می‌یابد.

 

۱. ویروس سرخک: عامل بیماری‌زایی ویروس سرخک یک RNA ویروس پوشش‌دار است که تنها یک سروتیپ شناخته شده دارد، به این معنی که ابتلا به بیماری یا واکسیناسیون، معمولاً ایمنی مادام‌العمر ایجاد می‌کند. این ویروس به شدت به سلول‌های خاصی در دستگاه تنفسی و سیستم لنفاوی تمایل دارد و با اتصال به گیرنده‌های سلولی (مانند CD150 یا SLAMF1 که روی سلول‌های ایمنی وجود دارد)، وارد آن‌ها شده و تکثیر خود را آغاز می‌کند.

 

۲. شدت واگیرداری: یکی از مسری‌ترین بیماری‌های شناخته شده! سرخک به طرز باورنکردنی مسری است. گفته می‌شود نرخ حمله ثانویه (Secondary Attack Rate) آن در بین افراد حساس (واکسینه نشده یا بدون سابقه ابتلا) که با فرد مبتلا تماس نزدیک داشته‌اند، بیش از ۹۰ درصد است! این یعنی اگر یک نفر مبتلا به سرخک باشد، از هر ۱۰ نفر نزدیک به او که ایمنی ندارند، ۹ نفر مبتلا خواهند شد.

 

• راه انتقال اصلی: انتقال عمدتاً از طریق هوا (Airborne) صورت می‌گیرد. هنگامی که فرد مبتلا سرفه یا عطسه می‌کند، قطرات تنفسی بسیار ریز حاوی ویروس در هوا پخش می‌شوند. این ذرات می‌توانند تا ۲ ساعت در هوای یک اتاق یا فضای بسته فعال و عفونت‌زا باقی بمانند! تنفس این هوای آلوده کافیست تا فرد حساس مبتلا شود.

 

• راه انتقال تماسی: ویروس می‌تواند برای مدت کوتاهی روی سطوح آلوده نیز زنده بماند. لمس این سطوح و سپس لمس دهان، بینی یا چشم‌ها نیز می‌تواند باعث انتقال بیماری شود.

 

• R0 بالا: عدد تکثیر پایه (Basic Reproduction Number - R0) سرخک بسیار بالاست و بین ۱۲ تا ۱۸ تخمین زده می‌شود. این یعنی هر فرد مبتلا، به طور متوسط می‌تواند ۱۲ تا ۱۸ فرد حساس دیگر را آلوده کند (در مقایسه، R0 آنفولانزای فصلی حدود ۱.۳ و کووید-۱۹ اولیه حدود ۲-۳ بود). این عدد بالا، دلیل سرعت انتشار سریع سرخک در جوامع با پوشش واکسیناسیون پایین را به خوبی نشان می‌دهد.

 

 

علائم سرخک را بشناسید: از تب و سرفه تا بثورات پوستی مشخص (مراحل بیماری)

علائم سرخک معمولاً ۱۰ تا ۱۴ روز پس از تماس با ویروس (دوره نهفتگی یا کمون) ظاهر می‌شوند و بیماری طی چند مرحله پیشرفت می‌کند:

 

۱. مرحله پیش‌درآمد (Prodromal Stage): علائم اولیه شبیه سرماخوردگی (حدود ۲-۴ روز) بیماری اغلب با علائمی غیراختصاصی و شبیه به یک سرماخوردگی شدید شروع می‌شود:

 

• تب: معمولاً اولین علامت است و می‌تواند به تدریج افزایش یابد و به ۳۹ تا ۴۰.۵ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر برسد.
• سرفه خشک و مداوم.
• آبریزش بینی (کوریزا).
• قرمزی و التهاب چشم‌ها (کونژنکتیویت): چشم‌ها ممکن است قرمز، آبکی و حساس به نور شوند. این مرحله معمولاً بسیار واگیردار است، حتی قبل از بروز علائم مشخص‌تر بیماری.

 

 

۲. لکه‌های کوپلیک (Koplik Spots): نشانه تشخیصی کلیدی (۱-۲ روز قبل از راش) یکی از علائم کلاسیک و تقریباً تشخیصی سرخک، ظهور لکه‌های کوچک سفید یا آبی-سفید رنگ (شبیه دانه‌های نمک) بر روی زمینه قرمز رنگ مخاط داخلی گونه‌ها (معمولاً روبروی دندان‌های آسیاب) است. این لکه‌ها که به افتخار هنری کوپلیک، پزشک اطفال آمریکایی نام‌گذاری شده‌اند، معمولاً ۱ تا ۲ روز قبل از ظاهر شدن بثورات پوستی ایجاد شده و چند روز بعد ناپدید می‌شوند. دیدن این لکه‌ها توسط پزشک می‌تواند به تشخیص زودهنگام سرخک کمک کند.

 

 

 

 

 مرحله بثورات پوستی (Rash Stage / Exanthem): ظاهر شدن دانه‌های قرمز (حدود ۵-۷ روز)

 

• شروع: بثورات مشخصه سرخک معمولاً ۱۴ روز پس از عفونت اولیه (یا ۲ تا ۴ روز پس از شروع تب و علائم پیش‌درآمد) ظاهر می‌شوند.

 

• الگوی ظهور: راش معمولاً ابتدا به صورت لکه‌های کوچک قرمز رنگ و مسطح (ماکول) در پشت گوش‌ها، روی صورت و خط رویش مو شروع می‌شود.

 

• گسترش: طی ۲ تا ۳ روز، این لکه‌ها به هم پیوسته و برجسته‌تر شده (ماکولوپاپولار) و به تدریج به سمت پایین بدن گسترش می‌یابند؛ ابتدا به گردن، سینه، پشت و بازوها و سپس به شکم، ران‌ها و پاها می‌رسند. کف دست و پا معمولاً درگیر نمی‌شوند.

 

• ظاهر: بثورات ظاهری لکه مانند و پخش شده (Blotchy) دارند و ممکن است با کمی خارش همراه باشند.
• تب بالا: تب معمولاً در این مرحله به اوج خود می‌رسد (۴۰-۴۱ درجه).

 

 

 

۴. دوره واگیرداری: چه زمانی فرد مبتلا مسری است؟ فرد مبتلا به سرخک از حدود ۴ روز قبل از شروع بثورات پوستی تا ۴ روز پس از ظاهر شدن آن‌ها می‌تواند ویروس را به دیگران منتقل کند. به همین دلیل ایزوله کردن سریع بیماران و قرنطینه کردن افراد در تماس بسیار مهم است.

 

 

 

۵. مرحله بهبودی (Recovery Stage):

 

• محو شدن بثورات: بثورات معمولاً پس از ۵ تا ۷ روز، به همان ترتیبی که ظاهر شده‌اند (از بالا به پایین)، شروع به محو شدن می‌کنند و ممکن است جای آن‌ها لکه‌های قهوه‌ای رنگ موقتی یا پوسته‌ریزی خفیفی باقی بماند.
• فروکش کردن تب: تب معمولاً چند روز پس از شروع بثورات کاهش می‌یابد.
• ادامه سرفه: سرفه ممکن است تا ۱ تا ۲ هفته پس از بهبودی سایر علائم ادامه داشته باشد.

 

 

 

 

سرخک فقط یک راش ساده نیست! عوارض جدی و خطرناک آن را بشناسید (بسیار مهم!)

برخلاف تصور برخی که سرخک را یک بیماری ساده دوران کودکی می‌دانند، این بیماری می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگبار شود، به‌خصوص در گروه‌های پرخطر. بیشتر مرگ و میر ناشی از سرخک به دلیل همین عوارض است.

 

 ۱. عوارض شایع:

 

• عفونت گوش میانی (اوتیت مدیا): یکی از شایع‌ترین عوارض باکتریایی ثانویه سرخک است که می‌تواند باعث گوش درد شدید و در صورت عدم درمان، مشکلات شنوایی شود.
• اسهال شدید: به خصوص در کودکان کم‌سن، می‌تواند منجر به کم‌آبی (دهیدراتاسیون) خطرناک شود.
• پنومونی (ذات‌الریه): شایع‌ترین علت مرگ ناشی از سرخک در کودکان خردسال است. می‌تواند توسط خود ویروس سرخک یا توسط عفونت باکتریایی ثانویه ایجاد شود.

 

 

 

۲. عوارض شدید و خطرناک (اگرچه کمتر شایع):

 

• آنسفالیت (التهاب مغز - Encephalitis): این عارضه جدی در حدود ۱ مورد از هر ۱۰۰۰ بیمار مبتلا به سرخک رخ می‌دهد. می‌تواند باعث تشنج، کما، آسیب دائمی مغزی (مانند عقب‌ماندگی ذهنی، ناشنوایی یا فلج) و حتی مرگ شود. آنسفالیت ممکن است همزمان با بیماری یا چند روز پس از آن رخ دهد.

 

• پان‌آنسفالیت اسکلروزان تحت حاد (Subacute Sclerosing Panencephalitis - SSPE): یک بیماری دژنراتیو بسیار نادر اما همیشه کشنده سیستم عصبی مرکزی است که ۷ تا ۱۰ سال پس از ابتلا به سرخک (اغلب در کودکی) بروز می‌کند و با تخریب پیشرونده مغز همراه است. اگرچه بسیار نادر است (حدود ۱ در ۱۰۰,۰۰۰ مورد)، اما واکسیناسیون تنها راه پیشگیری از آن است.

 

• کوری (نابینایی): به دلیل آسیب مستقیم ویروس به قرنیه یا به دلیل کمبود شدید ویتامین A که سرخک آن را تشدید می‌کند.
• التهاب نای و حنجره (کروپ و لارنژیت).
• کاهش پلاکت‌های خون (ترومبوسیتوپنی) و مشکلات خونریزی.
• التهاب عضله قلب (میوکاردیت).

 

 

 

 ۳. خطرات سرخک در دوران بارداری: ابتلای مادر باردار به سرخک (به‌خصوص در اوایل بارداری) می‌تواند منجر به سقط جنین، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد نوزاد یا حتی مرگ جنین شود.

 

 

 ۴. گروه‌های پرخطر برای ابتلا به عوارض شدید:

 

• کودکان زیر ۵ سال: سیستم ایمنی آن‌ها هنوز به طور کامل تکامل نیافته است.
• بزرگسالان بالای ۲۰ یا ۳۰ سال.
• افراد دچار سوءتغذیه: به‌ویژه کودکانی که کمبود ویتامین A دارند.
• افراد با سیستم ایمنی ضعیف: مانند مبتلایان به HIV/AIDS، لوسمی، یا افرادی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (مانند داروهای شیمی‌درمانی یا استروئیدها) مصرف می‌کنند.
• زنان باردار واکسینه نشده. نکته مهم: خود بیماری سرخک نیز باعث سرکوب موقت اما شدید سیستم ایمنی می‌شود که می‌تواند تا هفته‌ها یا ماه‌ها پس از بهبودی ادامه یابد و فرد را در برابر سایر عفونت‌ها بسیار آسیب‌پذیر کند (پدیده "فراموشی ایمنی").

 

 

 

چرا بیماری قابل پیشگیری مانند سرخک دوباره فراگیر شده است؟ (ریشه‌یابی علل بازگشت)

شاید تکان‌دهنده‌ترین جنبه سرخک در قرن ۲۱، بازگشت و شیوع آن در مناطقی است که سال‌ها بود این بیماری را فراموش کرده بودند. دلایل این بازگشت نگران‌کننده، پیچیده اما قابل شناسایی هستند:

 

 ۱. کاهش نرخ واکسیناسیون: پاشنه آشیل سلامت عمومی! اصلی‌ترین و مهم‌ترین دلیل بازگشت سرخک، کاهش پوشش واکسیناسیون در بسیاری از جوامع است. واکسن MMR (سرخک، اوریون، سرخجه) یکی از ایمن‌ترین و مؤثرترین واکسن‌های موجود است، اما به دلایل مختلف، نرخ تزریق آن در برخی مناطق کاهش یافته است:

 

• تردید نسبت به واکسن (Vaccine Hesitancy): گسترش اطلاعات نادرست و تئوری‌های توطئه در مورد ایمنی واکسن‌ها، به‌ویژه ادعای رد شده و بی‌اساس ارتباط واکسن MMR با اوتیسم (که توسط مطالعه‌ای جعلی در سال ۱۹۹۸ مطرح و سپس به طور کامل بی‌اعتبار شد)، باعث شده تا برخی والدین از واکسینه کردن فرزندان خود امتناع کنند.

 

• اختلال در سیستم‌های بهداشتی: پاندمی کووید-۱۹ باعث ایجاد اختلالات گسترده در برنامه‌های واکسیناسیون روتین کودکان در سراسر جهان شد و میلیون‌ها کودک دوزهای واکسن خود را از دست دادند.

 

• چالش‌های دسترسی: در برخی کشورهای در حال توسعه یا مناطق درگیر بحران و جنگ، دسترسی به خدمات واکسیناسیون با مشکل مواجه است.

 

 

 

 

۲. تضعیف ایمنی گله‌ای (Herd Immunity): خطری که همه را تهدید می‌کند ایمنی گله‌ای یا ایمنی جمعی پدیده‌ای است که در آن، وقتی درصد بالایی از جمعیت به یک بیماری واگیردار ایمن باشند (چه از طریق واکسیناسیون و چه از طریق ابتلای قبلی)، زنجیره انتقال بیماری قطع شده و حتی افرادی که ایمنی ندارند (مانند نوزادان زیر سن واکسن، افراد با نقص ایمنی یا کسانی که به دلایل پزشکی نمی‌توانند واکسن بزنند) به طور غیرمستقیم محافظت می‌شوند. برای سرخک، به دلیل شدت واگیرداری بسیار بالا (R0 بالا)، نیاز به سطح بسیار بالایی از ایمنی جمعیت (حدود ۹۵ درصد یا بیشتر) برای دستیابی به ایمنی گله‌ای مؤثر وجود دارد. این ایمنی باید با تزریق دو دوز واکسن MMR حاصل شود. کاهش نرخ واکسیناسیون حتی به زیر ۹۵ درصد، می‌تواند باعث ایجاد شکاف در ایمنی گله‌ای شده و زمینه را برای شیوع مجدد بیماری در بین افراد آسیب‌پذیر فراهم کند.

 

 

۳. موارد وارداتی (Imported Cases): ویروس مرز نمی‌شناسد! حتی در کشورهایی که سرخک در آن‌ها حذف شده است (مانند آمریکا در سال ۲۰۰۰)، خطر ورود مجدد ویروس از طریق مسافران واکسینه نشده‌ای که از مناطق با شیوع بالای سرخک بازمی‌گردند، همیشه وجود دارد. این موارد وارداتی می‌توانند باعث ایجاد خوشه‌های کوچک یا حتی شیوع‌های بزرگتر در جوامعی شوند که ایمنی گله‌ای ضعیفی دارند. به همین دلیل واکسیناسیون کامل قبل از سفرهای بین‌المللی بسیار مهم است.

 

 ۴. تداوم گردش ویروس در بسیاری از نقاط جهان سرخک همچنان در بسیاری از کشورهای آفریقایی، آسیایی و خاورمیانه یک بیماری بومی (Endemic) محسوب می‌شود و سالانه باعث مرگ و میر قابل توجهی در این مناطق می‌گردد. تا زمانی که ویروس در هر نقطه‌ای از جهان در حال گردش باشد، هیچ کشوری از خطر ورود مجدد آن در امان نخواهد بود.

 

 

 

 پیشگیری: قدرتمندترین سلاح در برابر سرخک؛ معجزه واکسن MMR/MMRV

خبر خوب این است که سرخک یک بیماری کاملاً قابل پیشگیری با واکسن است. واکسیناسیون گسترده و حفظ پوشش بالا، مؤثرترین، ایمن‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین راه برای محافظت از افراد و جوامع در برابر این بیماری خطرناک است.

 

H3: ۱. معرفی واکسن MMR و MMRV: سپرهای محافظ چندگانه واکسن سرخک معمولاً به صورت ترکیبی با واکسن‌های اوریون و سرخجه با نام MMR (Measles, Mumps, Rubella) تزریق می‌شود. در برخی کشورها، واکسن ترکیبی دیگری به نام MMRV نیز وجود دارد که علاوه بر این سه، واکسن آبله مرغان (Varicella) را نیز شامل می‌شود. استفاده از واکسن‌های ترکیبی باعث کاهش تعداد تزریقات لازم برای کودک می‌شود.

 

 

۲. برنامه واکسیناسیون توصیه شده: دو دوز برای ایمنی کامل! برای دستیابی به ایمنی کامل و طولانی‌مدت، تزریق دو دوز واکسن MMR ضروری است:

 

• دوز اول: زمان تزریق دوز اول بسته به وضعیت شیوع سرخک در هر کشور متفاوت است. در کشورهایی که سرخک شایع است (مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه)، دوز اول معمولاً در ۹ ماهگی تزریق می‌شود. در کشورهایی که سرخک کمتر شایع است (مانند ایران و بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته)، دوز اول معمولاً بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی تزریق می‌گردد.

 

• دوز دوم: زمان تزریق دوز دوم نیز متفاوت است، اما معمولاً در ۱۵ تا ۱۸ ماهگی یا ۴ تا ۶ سالگی (قبل از ورود به مدرسه) توصیه می‌شود. برنامه دقیق واکسیناسیون کشوری خود را از مراکز بهداشتی یا پزشک کودک جویا شوید.

 

• چرا دو دوز؟ حدود ۹۳٪ افراد پس از دریافت دوز اول ایمنی پیدا می‌کنند. تزریق دوز دوم باعث می‌شود که درصد باقیمانده (حدود ۷٪) نیز ایمن شوند و پوشش ایمنی در جامعه به بیش از ۹۷٪ برسد که برای حفظ ایمنی گله‌ای ضروری است.

 

 

 

 

۳. اثربخشی فوق‌العاده واکسن: ۹۷٪ محافظت با دو دوز! واکسن MMR یکی از مؤثرترین واکسن‌های موجود است. دو دوز آن می‌تواند حدود ۹۷٪ فرد را در برابر ابتلا به سرخک محافظت کند و این ایمنی معمولاً برای تمام عمر باقی می‌ماند. در موارد نادری که فرد واکسینه شده (معمولاً با یک دوز) به سرخک مبتلا شود، بیماری معمولاً بسیار خفیف‌تر و با عوارض کمتری همراه خواهد بود.

 

۴. ایمنی واکسن MMR: رفع نگرانی‌ها و رد قاطعانه باورهای غلط واکسن MMR بسیار ایمن است. عوارض جانبی آن معمولاً خفیف و گذرا هستند و ممکن است شامل تب خفیف، بثورات خفیف پوستی یا درد و قرمزی در محل تزریق باشند. عوارض جدی بسیار نادر هستند. مهم‌ترین نکته: هیچ مدرک علمی معتبری مبنی بر ارتباط بین واکسن MMR و اوتیسم وجود ندارد. مطالعه‌ای که در سال ۱۹۹۸ این ادعا را مطرح کرد، به طور کامل بی‌اعتبار و رد شده و تحقیقات گسترده و متعدد در سراسر جهان هیچ ارتباطی بین این واکسن و اوتیسم پیدا نکرده‌اند. سازمان‌های معتبر بهداشتی جهانی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO)، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) و آکادمی اطفال آمریکا (AAP) همگی بر ایمنی و ضرورت تزریق واکسن MMR تاکید دارند. تردید در واکسیناسیون بر اساس اطلاعات نادرست، جان کودکان را به خطر می‌اندازد.

 

 

 

 

۵. ایمنی گله‌ای: واکسن زدن، فراتر از محافظت فردی، یک مسئولیت اجتماعی واکسینه کردن فرزندتان نه تنها از او در برابر سرخک و عوارض خطرناکش محافظت می‌کند، بلکه به حفظ ایمنی گله‌ای و محافظت از آسیب‌پذیرترین افراد جامعه (نوزادان خیلی کوچک، بیماران سرطانی، افراد با نقص ایمنی) که نمی‌توانند واکسن بزنند، کمک می‌کند

.

 ۶. پیشگیری پس از تماس (Post-Exposure Prophylaxis - PEP): اقدام سریع پس از مواجهه اگر فردی که ایمنی ندارد (واکسینه نشده یا فقط یک دوز دریافت کرده) با فرد مبتلا به سرخک تماس نزدیک داشته باشد، اقداماتی برای پیشگیری یا کاهش شدت بیماری وجود دارد:

 

• تزریق واکسن MMR: اگر طی ۷۲ ساعت (۳ روز) پس از تماس انجام شود، می‌تواند از بروز بیماری جلوگیری کند یا شدت آن را کاهش دهد.
• تزریق ایمونوگلوبولین (IG): اگر طی ۶ روز پس از تماس تزریق شود، می‌تواند ایمنی موقتی ایجاد کرده و از بیماری جلوگیری کند یا آن را خفیف‌تر نماید. این روش برای افراد پرخطر مانند نوزادان زیر ۶ ماه، زنان باردار بدون ایمنی و افراد با نقص ایمنی شدید که منع مصرف واکسن دارند، توصیه می‌شود.

 

 

 

 درمان و مدیریت سرخک: تمرکز بر مراقبت‌های حمایتی و نقش ویتامین A

متأسفانه، هیچ درمان ضدویروسی خاصی برای سرخک وجود ندارد. یعنی دارویی وجود ندارد که بتواند خود ویروس را از بین ببرد. بنابراین، درمان سرخک عمدتاً حمایتی است و بر کاهش علائم، افزایش راحتی بیمار و پیشگیری از عوارض تمرکز دارد:

 

 

 ۱. اصول مراقبت حمایتی در خانه (برای موارد خفیف و بدون عارضه):

• استراحت کافی: بدن برای مبارزه با ویروس نیاز به استراحت دارد.
• مصرف مایعات فراوان: نوشیدن آب، آبمیوه رقیق شده، سوپ‌های رقیق و محلول‌های ORS (در صورت اسهال) برای جلوگیری از کم آبی بدن ناشی از تب و اسهال بسیار مهم است.
• کنترل تب: می‌توان از داروهای تب‌بر بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن طبق دستور پزشک یا داروساز استفاده کرد. هرگز به کودکان و نوجوانان مبتلا به بیماری ویروسی آسپرین ندهید (خطر سندرم ری).
• تسکین سرفه و گلودرد: استفاده از دستگاه بخور سرد برای مرطوب کردن هوا، نوشیدن مایعات گرم (مانند چای کم‌رنگ یا آب عسل برای کودکان بالای ۱ سال) می‌تواند مفید باشد.
• مراقبت از چشم‌ها: تمیز نگه داشتن چشم‌ها با پنبه مرطوب و تمیز، و کاهش نور محیط برای کاهش حساسیت به نور.
• تغذیه سالم: ارائه غذاهای مقوی و متعادل برای حمایت از سیستم ایمنی.

 

 

 

 

 ۲. نقش حیاتی ویتامین A: توصیه جهانی WHO سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کند که تمام کودکان مبتلا به سرخک (به‌ویژه در مناطقی که کمبود ویتامین A شایع است یا موارد شدید بیماری رخ می‌دهد) دو دوز مکمل ویتامین A با دوز بالا و با فاصله ۲۴ ساعت دریافت کنند. این کار به دلایل زیر بسیار مهم است:

 

• جبران کمبود ویتامین A: سرخک می‌تواند باعث تخلیه ذخایر ویتامین A بدن شود، حتی در کودکانی که سوءتغذیه ندارند.
• پیشگیری از عوارض چشمی: ویتامین A برای سلامت چشم ضروری است و کمبود آن می‌تواند منجر به خشکی چشم، زخم قرنیه و حتی کوری شود. مکمل ویتامین A این خطر را کاهش می‌دهد.
• کاهش مرگ و میر: مطالعات نشان داده‌اند که تجویز ویتامین A می‌تواند تعداد مرگ‌های ناشی از سرخک را به طور قابل توجهی کاهش دهد. تجویز دوز مناسب ویتامین A باید حتماً توسط پزشک یا کارکنان بهداشتی انجام شود، زیرا مصرف بیش از حد آن نیز می‌تواند سمی باشد.

 

 

 

۳. چه زمانی آنتی‌بیوتیک لازم است؟ فقط برای عفونت‌های باکتریایی! آنتی‌بیوتیک‌ها هیچ اثری بر روی ویروس سرخک ندارند. اما سرخک می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کرده و فرد را مستعد عفونت‌های باکتریایی ثانویه مانند عفونت گوش میانی یا پنومونی باکتریایی کند. فقط در صورت بروز این عوارض باکتریایی و با تشخیص و تجویز پزشک، ممکن است نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک باشد.

🚨 چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کرد یا با اورژانس تماس گرفت؟

اگرچه بسیاری از موارد سرخک در خانه قابل مدیریت هستند، اما در صورت بروز علائم هشدار دهنده عوارض جدی، باید فوراً به پزشک مراجعه کرده یا با اورژانس تماس بگیرید:

 

• مشکلات تنفسی: تنگی نفس، تنفس سریع یا سخت، کبود شدن لب‌ها یا صورت.
• تب بسیار بالا و مداوم که با تب‌بر کنترل نمی‌شود.
• گیجی، خواب‌آلودگی شدید، عدم پاسخگویی یا تشنج (علائم احتمالی آنسفالیت).
• سردرد شدید یا سفتی گردن.
• کم آبی شدید بدن (علائمی مانند کاهش حجم ادرار، خشکی شدید دهان و مخاط، چشم‌های گود رفته، گریه بدون اشک در کودکان).
• گوش درد شدید یا خروج ترشح از گوش.
• هرگونه علامت نگران‌کننده دیگر.

 

 

 

 وضعیت جهانی سرخک و پاسخ سازمان بهداشت جهانی (WHO)

 

علی‌رغم پیشرفت‌های چشمگیر در دهه‌های گذشته به لطف واکسیناسیون (که جان بیش از ۶۰ میلیون نفر را بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ نجات داده است)، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و گروه مشاوران استراتژیک خبره ایمن‌سازی (SAGE) هشدار داده‌اند که حذف سرخک در جهان با تهدید جدی روبرو است. کاهش پوشش واکسیناسیون در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از پاندمی کووید-۱۹ (در سال ۲۰۲۳ پوشش جهانی دوز اول ۸۳٪ و دوز دوم ۷۴٪ بود که پایین‌تر از هدف ۹۵٪ است)، منجر به بازگشت و شیوع مجدد سرخک در بسیاری از کشورهایی شده که نزدیک به حذف آن بودند یا آن را حذف کرده بودند. WHO و شرکای جهانی آن (مانند یونیسف، Gavi، CDC آمریکا و...) از طریق "مشارکت سرخک و سرخجه در برنامه ایمن‌سازی ۲۰۳۰" (M&RP)، در حال تلاش برای تقویت برنامه‌های واکسیناسیون، بهبود سیستم‌های نظارت بیماری، پاسخ سریع به شیوع‌ها و مبارزه با اطلاعات نادرست هستند تا دوباره به مسیر حذف سرخک بازگردند. تقویت شبکه جهانی آزمایشگاه‌های سرخک و سرخجه (GMRLN) نیز برای تشخیص به موقع و ردیابی ویروس ادامه دارد.

 

 

 

 

سرخک، تهدیدی جدی اما قابل پیشگیری؛ واکسیناسیون کلید اصلی است! سرخک بیماری ساده‌ای نیست. این عفونت ویروسی بسیار مسری می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ شود، به‌خصوص در کودکان و افراد آسیب‌پذیر. بازگشت نگران‌کننده سرخک در سال‌های اخیر در سراسر جهان، زنگ خطری است که به ما یادآوری می‌کند دستاوردهای سلامت عمومی شکننده هستند و نباید اهمیت پیشگیری را فراموش کنیم. خوشبختانه، ما سلاحی بسیار قدرتمند، مؤثر و ایمن در برابر سرخک داریم: واکسن MMR. تزریق دو دوز از این واکسن، بهترین و مطمئن‌ترین راه برای محافظت فردی و دستیابی به ایمنی گله‌ای است که از کل جامعه محافظت می‌کند. تردید در واکسیناسیون بر اساس اطلاعات نادرست، نه تنها کودک شما، بلکه کل جامعه را به خطر می‌اندازد. درمان سرخک عمدتاً حمایتی است و بر کاهش علائم و جلوگیری از عوارض تمرکز دارد. تجویز ویتامین A تحت نظر پزشک نیز می‌تواند بسیار مفید باشد. آگاهی از علائم خطر و مراجعه به موقع به پزشک در صورت بروز عوارض، حیاتی است. بیایید با افزایش آگاهی، مبارزه با اطلاعات نادرست و اطمینان از واکسیناسیون کامل خود و فرزندانمان، بار دیگر سرخک را به یک بیماری فراموش‌شده تبدیل کنیم.

 

 

پرسش‌ های متداول درباره سرخک

 

۱. آیا بزرگسالان هم به واکسن سرخک (MMR) نیاز دارند؟ بله. اگر بزرگسالی هستید که در کودکی واکسن نزده‌اید، یا فقط یک دوز دریافت کرده‌اید، یا از ایمنی خود مطمئن نیستید (مثلاً متولد قبل از سال ۱۳۶۵-۱۳۷۰ که واکسیناسیون گسترده شروع شد و سابقه ابتلا هم ندارید)، توصیه می‌شود با پزشک خود در مورد لزوم تزریق واکسن MMR (معمولاً یک یا دو دوز با فاصله) مشورت کنید، به‌خصوص اگر قصد سفر به مناطق پرخطر را دارید یا در محیط‌های پرخطر (مانند مراکز درمانی یا آموزشی) کار می‌کنید.

 

۲. آیا واکسن MMR باعث اوتیسم می‌شود؟ قاطعانه خیر. این یک باور غلط و رد شده است که بر اساس یک مطالعه جعلی و بی‌اعتبار در سال ۱۹۹۸ شکل گرفت. ده‌ها مطالعه بزرگ و معتبر در سراسر جهان هیچ ارتباطی بین واکسن MMR و اوتیسم پیدا نکرده‌اند. تمام سازمان‌های معتبر بهداشتی جهانی بر ایمنی واکسن MMR تأکید دارند.

 

۳. آیا فردی که کامل واکسینه شده (دو دوز MMR) باز هم ممکن است سرخک بگیرد؟ بسیار نادر است. واکسن MMR حدود ۹۷٪ مؤثر است. در موارد بسیار نادری که فرد با دو دوز واکسن مبتلا می‌شود (که به آن Failure Vaccine می‌گویند)، بیماری معمولاً بسیار خفیف‌تر و با احتمال عوارض کمتری همراه است.

 

H3: ۴. دوره واگیر یا سرایت سرخک چقدر است؟ فرد مبتلا می‌تواند ویروس را از حدود ۴ روز قبل از شروع بثورات پوستی تا ۴ روز پس از ظاهر شدن آن‌ها به دیگران منتقل کند.

 

 ۵. آیا درمان خانگی خاصی برای سرخک وجود دارد؟ خیر، درمان خانگی به معنای داروی گیاهی یا روشی برای کشتن ویروس وجود ندارد. درمان در خانه صرفاً شامل مراقبت‌های حمایتی مانند استراحت، نوشیدن مایعات، کنترل تب با داروهای مجاز و مرطوب نگه داشتن هوا برای تسکین سرفه است.

 

۶. تفاوت سرخک و سرخجه چیست؟ سرخک (Measles) و سرخجه (Rubella یا German Measles) دو بیماری ویروسی کاملاً متفاوت هستند، اگرچه هر دو باعث تب و بثورات پوستی می‌شوند. علائم، شدت بیماری، عوارض (به‌خصوص خطر سرخجه برای جنین در زنان باردار) و ویروس عامل آن‌ها متفاوت است. واکسن MMR در برابر هر دوی آن‌ها ایمنی ایجاد می‌کند.