آداب و رسوم سیزده بدر: از گره زدن سبزه برای آرزو تا سپردن آن به آب روان

نوروز باستانی، با تمام زیبایی‌ ها و آیین‌ های دل‌ انگیزش، در سیزدهمین روز فروردین به اوج خود می‌رسد. روز سیزده بدر، که در تقویم رسمی ایران به نام "روز طبیعت" شناخته می‌شود، پایانی باشکوه بر جشن‌های نوروزی و زمانی برای آشتی دوباره با طبیعت و بدر کردن نحسی‌های احتمالی است. 🌿☀️

 

در این روز خاص، ایرانیان از خانه‌ ها بیرون میزنند، به دل دشت و صحرا، باغ‌ ها و کنار رودخانه‌ ها پناه می برند و با آداب و رسومی کهن و پرمعنا، این روز را جشن میگیرند. از گره زدن سبزه‌ آرزوها گرفته تا سپردن سبزه‌ هفت‌ سین به آب روان و پختن آش رشته و خوردن کاهو سکنجبین، هر رسمی داستانی و فلسفه‌ ای در پس خود دارد.

اما ریشه‌ی این آداب و رسوم چیست؟ هر کدام چه معنا و مفهومی دارند؟ و چگونه می‌توانیم این روز را به بهترین شکل و با احترام به طبیعت برگزار کنیم؟ در این مقاله‌ی جامع از های ورت (hiwert.com)، قصد داریم به طور کامل به دنیای آداب و رسوم سیزده بدر سفر کنیم، از تاریخچه و فلسفه‌ی آن بگوییم و تمام جزئیات این روز شاد و پرخاطره را برای شما بازگو کنیم. پس با ما همراه باشید!

 

 

سیزده بدر چیست؟ روز آشتی با طبیعت و پایان جشن‌های نوروزی

 

سیزده بدر (که گاهی به اشتباه "سیزده به در" هم تلفظ می‌شود)، سیزدهمین روز از ماه فروردین و آخرین روز از تعطیلات و جشن‌ های رسمی نوروز در ایران است. این روز در تقویم رسمی کشور به نام "روز طبیعت" نام‌ گذاری شده است، نامی که به خوبی گویای فلسفه‌ اصلی این روز، یعنی گذراندن وقت در دل طبیعت و احترام به آن است.

 

واژه‌ی "بدر" در عبارت "سیزده بدر"، به معنی "به بیرون رفتن" یا "در کردن" است. بنابراین، سیزده بدر به معنی "به در کردن روز سیزدهم" یا به عبارتی، گذراندن این روز در خارج از خانه و در دامان طبیعت است. این روز، پایانی بر ۱۲ روز جشن و شادی نوروز است و مردم با بیرون رفتن از خانه، به نوعی نحوست احتمالی عدد ۱۳ را از خود دور کرده و آماده‌ی بازگشت به کار و زندگی روزمره پس از تعطیلات میشوند.

 

 

 

فلسفه و باورهای پشت سیزده بدر: نحسی سیزده یا ستایش بهار؟

در مورد فلسفه‌ سیزده بدر، باورها و روایت‌های مختلفی وجود دارد:

 

• بدر کردن نحسی سیزده: یکی از رایج‌ ترین باورها، به نحس بودن عدد ۱۳ بازمیگردد. این باور که ریشه‌ های آن چندان مشخص نیست و حتی برخی آن را وارداتی می‌دانند، معتقد است که برای دور کردن بدی‌ ها و اتفاقات ناگوار مرتبط با این عدد، باید روز سیزدهم سال نو را در خانه نماند و به طبیعت پناه برد تا نحوست آن در فضای باز و دور از خانه "به در" شود.

 

• ستایش طبیعت و جشن باروری: بسیاری از پژوهشگران، ریشه‌ی سیزده بدر را بسیار کهن‌تر و مرتبط با آیین‌های باستانی ایران می‌دانند. این روز، مقارن با اوج طراوت و سرسبزی بهار است و بیرون رفتن از خانه، نوعی ستایش طبیعت و جشن شکرگزاری برای باروری زمین و آغاز دوباره‌ی زندگی پس از زمستان بوده است. برخی این روز را به جشن‌های باستانی مربوط به ایزدبانوی آناهیتا (الهه‌ی آب و باروری) یا ایزد تیشتر (ایزد باران) نیز مرتبط می‌دانند.

 

• پایان آفرینش: در برخی روایت‌های اسطوره‌ای ایرانی، آفرینش جهان در شش مرحله یا "گاه" انجام شده و انسان در روز ششم خلق شده است. جشن‌های نوروزی تا روز دوازدهم ادامه می‌یابد که نمادی از ۱۲ ماه سال است و روز سیزدهم، آغاز بازگشت به زندگی عادی و کار و تلاش در جهانِ سامان‌یافته پس از آفرینش است. بیرون رفتن در این روز، نمادی از حضور در طبیعت و لذت بردن از آفرینش پروردگار است.

فارغ از اینکه کدام باور صحیح‌ تر است، آنچه امروز اهمیت دارد، جنبه‌ی شاد، خانوادگی و طبیعت‌ دوستانه‌ سیزده بدر است.

 

 

 

مهم‌ترین رسم: به در کردن روز سیزدهم (حضور در دامان طبیعت)

 

اصلی‌ ترین و همگانی‌ ترین رسم سیزده بدر، بیرون رفتن از خانه و گذراندن تمام روز در طبیعت است. از صبح زود، خانواده‌ها و دوستان دسته‌دسته با سبدها و زیراندازهای پیک‌نیک راهی پارک‌ ها، باغ‌ ها، دشت‌ ها، کنار رودخانه‌ ها و مناطق سرسبز اطراف شهر می‌شوند. 🌳🏞️

 

هدف اصلی این است که تمام روز را در فضای باز سپری کنند، از هوای پاک بهاری لذت ببرند، با بازی و تفریح و گفت‌ و گو، خستگی تعطیلات را از تن به در کرده و با روحیه‌ ای شاد و تازه، آماده‌ی شروع مجدد فعالیت‌ های سالانه شوند. این دورهمی‌ ها، فرصتی عالی برای تحکیم روابط خانوادگی و دوستانه نیز هست.

 

 

 

سبزه گره زدن: پیوند آرزوها با رویش طبیعت

یکی از جذاب‌ترین و پرطرفدارترین رسوم سیزده بدر، به‌خصوص برای جوانان و دختران دم‌بخت، گره زدن سبزه‌ی عید است.

 

• فلسفه و باورهای گره زدن سبزه:

 

• بخت‌ گشایی: رایج‌ترین باور در مورد این رسم، نیت کردن برای باز شدن بخت و ازدواج است. دختران جوان با گره زدن ساقه‌های سبزه، آرزوی یافتن همسری مناسب در سال جدید را می‌کنند.

 

• پیوند با طبیعت: گره زدن سبزه، نمادی از پیوند انسان با طبیعت و نیروی زایندگی و حیات آن است. گویی فرد با گره زدن سبزه، سرنوشت خود را با طراوت و رویش طبیعت گره می‌زند.

 

• برآورده شدن آرزوها: برخی معتقدند که با گره زدن سبزه و نیت کردن، آرزوها در دل طبیعت به ودیعه گذاشته می‌شوند تا در طول سال برآورده شوند.

 

• دور کردن بیماری و بدی: در برخی مناطق، گره زدن سبزه نمادی از گره زدن مشکلات و بیماری‌ها و دور کردن آن‌ها از خود و خانواده است.

 

• چگونه سبزه گره بزنیم؟ معمولاً چند ساقه از سبزه‌ای که برای سفره هفت‌سین کاشته شده (یا سبزه‌های خودرو در طبیعت) را برداشته، نیت می‌کنند و دو ساقه را به هم گره می‌زنند. گاهی هنگام گره زدن، شعری کوتاه یا دعایی نیز خوانده می‌شود، مانند: "سیزده بدر، سال دگر، خونه‌ شوهر، بچه‌ به بغل!".

 

 

 

سپردن سبزه به آب روان: بازگرداندن طراوت و بدر کردن ناخوشی‌ها 💧🌿

رسم مهم دیگر سیزده بدر، به آب انداختن سبزه‌ی هفت‌سین است. خانواده‌ها سبزه‌ای را که در طول ۱۲ روز اول سال نو در خانه‌شان بوده و نمادی از شادابی و برکت بوده است، با خود به طبیعت می‌آورند و آن را به دست آب روان می‌سپارند.

 

فلسفه و نمادشناسی این رسم کهن:

 

سپردن بدی‌ ها و بیماری‌ ها به آب: در باورهای کهن، سبزه تمام ناخوشی‌ ها، کدورت‌ ها و انرژی‌ های منفی‌ ای که در طول سال گذشته یا در ایام نوروز در خانه انباشته شده را به خود جذب می‌کند. با سپردن سبزه به آب روان، این ناپاکی‌ها و بدی‌ها شسته شده و از خانه و خانواده دور می‌شوند.

 

بازگرداندن سبزی به طبیعت: این رسم، نمادی از بازگرداندن عنصر حیات و سرسبزی (که سبزه نماد آن است) به چرخه طبیعت و پیوستن آن به جریان زندگی است.

 

پیشکش به ایزدبانوی آب (آناهیتا): برخی این رسم را پیشکشی نمادین به آناهیتا، الهه‌ی آب‌های روان و باروری، می‌دانند.

 

برآورده شدن آرزوها: همانند گره زدن، سپردن سبزه به آب نیز گاهی با نیت کردن و آرزو کردن همراه است.

 

(H3) اهمیت آب روان: تأکید بر "آب روان" (رودخانه، جویبار، چشمه) در این رسم بسیار مهم است. آب جاری نماد پویایی، پاکی و گذر عمر است و باور بر این است که آب روان، بدی‌ها را با خود می‌برد و آرزوها را به جریان می‌اندازد. انداختن سبزه در آب راکد توصیه نمی‌شود.

 

(H3) نکته‌ی زیست‌ محیطی مهم! ⚠️ در گذشته که سبزه‌ها عمدتاً در ظروف سفالی یا بدون ظرف کاشته می‌شدند، انداختن آن‌ها در آب مشکلی ایجاد نمی‌کرد. اما امروزه متأسفانه شاهدیم که بسیاری از افراد، سبزه را با همان ظرف پلاستیکی، روبان‌ها و تزئیناتش به داخل رودخانه‌ها پرتاب می‌کنند! این کار باعث آلودگی شدید محیط زیست و آسیب به آبزیان می‌شود و کاملاً با فلسفه‌ی احترام به طبیعت در روز سیزده بدر در تضاد است. لطفاً حتماً سبزه را از ظرف آن خارج کرده و فقط خودِ گیاه را به آب بسپارید و زباله‌های دیگر را در سطل زباله بیندازید.

 

 

دیگر آداب و رسوم و خوراکی‌های خوشمزه سیزده بدر 😋

سیزده بدر فقط به سبزه گره زدن و به آب انداختن آن خلاصه نمی‌شود:

 

(H3) آش رشته: شاید مشهورترین غذای سیزده بدر، آش رشته باشد. پختن و خوردن آش رشته در طبیعت، لطف دیگری دارد و نمادی از در هم تنیدگی رشته‌های زندگی و آرزوی سررشته داشتن امور در سال جدید است.

 

کاهو و سکنجبین: خوردن کاهوی تازه با سکنجبین (شربتی تهیه شده از سرکه و شکر یا عسل و نعناع)، یکی دیگر از خوراکی‌های محبوب سیزده بدر است که طعمی خنک و بهاری دارد و به رفع عطش کمک می‌کند.

 

بازی و سرگرمی: انجام بازی‌های گروهی سنتی مانند وسطی، هفت‌سنگ، الک‌دولک، طناب‌کشی و همچنین بازی‌های امروزی‌تر مانند والیبال، بدمینتون یا فریزبی، بخش جدایی‌ناپذیر شادی‌های این روز است.

 

موسیقی و رقص: گوش دادن به موسیقی شاد و رقص و پایکوبی در طبیعت، از دیگر تفریحات رایج سیزده بدر است.

 

دروغ سیزده: رسمی کمتر شناخته‌ شده و نه چندان رایج که شباهت زیادی به "دروغ اول آوریل" در فرهنگ غرب دارد و در آن افراد سعی میکنند با گفتن یک دروغ جالب، دیگران را سر کار بگذارند!

 

 

 

 

ریشه‌های تاریخی سیزده بدر: نگاهی به ایران باستان

 

اگرچه مستندات دقیق و قطعی در مورد پیشینه‌ی سیزده بدر در دوران پیش از اسلام کمتر یافت می‌شود، اما بسیاری از پژوهشگران ریشه‌های آن را در جشن‌ها و آیین‌های کهن ایرانی جستجو می‌کنند. ارتباط این روز با ستایش طبیعت، آب و باروری، آن را به جشن‌های باستانی مرتبط با ایزدانی چون آناهیتا و تیشتر پیوند می‌دهد. همچنین، ممکن است این روز پایانی بر یک دوره‌ی ۱۲ روزه‌ی جشن‌های آغاز سال نو بوده باشد که عدد ۱۲ نمادی از ۱۲ ماه سال یا ۱۲ برج فلکی بوده و روز سیزدهم، نماد گذار به ادامه‌ی سال و چرخه‌ی طبیعت تلقی می‌شده است.

 

 

سیزده بدر در دوران معاصر: شادی‌ها و چالش‌ها

امروزه سیزده بدر همچنان یکی از شادترین و پرطرفدارترین روزهای سال برای ایرانیان است. خانواده‌ها و دوستان از این فرصت برای دورهمی، تفریح و لذت بردن از طبیعت زیبای بهاری استفاده می‌کنند.

 

ترافیک سنگین: حجم بالای سفرها به خارج از شهرها، باعث ایجاد ترافیک سنگین در جاده‌ها می‌شود.

 

شلوغی پارک‌ها و تفرجگاه‌ها: یافتن مکانی خلوت و مناسب برای پیک‌نیک دشوار می‌شود.

 

مهم‌ترین چالش: آسیب به محیط زیست! 😥 متأسفانه، برخی افراد با رها کردن زباله‌ها، شکستن شاخه‌ی درختان، آسیب رساندن به پوشش گیاهی و آلوده کردن آب‌ها (به‌ویژه با انداختن سبزه با ظرف پلاستیکی)، به جای آشتی با طبیعت، به آن آسیب می‌زنند. روح اصلی سیزده بدر، احترام به طبیعت و قدردانی از آن است. بیایید با رفتار مسئولانه، این میراث زیبا را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.

 

 

های ورت: همراه شما برای لذت بردن از روز طبیعت

 

برای اینکه سیزده بدر امسال را با راحتی و خاطره‌ ای خوش‌ تر سپری کنید، های ورت (hiwert.com) مجموعه‌ ای از لوازم مورد نیاز برای پیک‌ نیک و گردش در طبیعت را برای شما فراهم کرده است. از [زیرانداز های ضد آب] گرفته تا [اجاق گاز سفری] برای درست کردن غذا در طبیعت. با تجهیزات مناسب از های ورت، با خیال راحت به دل طبیعت بزنید!

 

 

 

پرسش‌ های متداول

 

آیا عدد ۱۳ واقعاً در فرهنگ ایرانی نحس است؟ باور به نحسی ۱۳ بیشتر یک خرافه‌ی رایج است و ریشه‌ی قوی و مستندی در فرهنگ اصیل ایرانی ندارد. بسیاری معتقدند این باور بعدها وارد فرهنگ ما شده است. فلسفه‌ی اصلی سیزده بدر، ارتباط با طبیعت است.

 

چرا فقط دختران دم بخت سبزه گره می‌زنند؟ این رایج‌ترین باور عامیانه مرتبط با این رسم است، اما در اصل، هر کسی می‌تواند با هر نیتی (سلامتی، موفقیت، برآورده شدن آرزو) سبزه گره بزند.

 

اگر به رودخانه یا آب روان دسترسی نداشته باشیم، با سبزه‌ی عید چه کنیم؟ بهترین کار این است که سبزه را در باغچه بکارید یا آن را خشک کرده و به عنوان کود استفاده کنید (کمپوست). لطفاً آن را در کیسه زباله یا در معابر عمومی رها نکنید.

 

بهترین مکان برای گذراندن سیزده بدر کجاست؟ پارک‌های جنگلی، فضاهای سبز خارج از شهر، کنار رودخانه‌ها و دامنه‌ی کوه‌ها گزینه‌های خوبی هستند. سعی کنید مکانی را انتخاب کنید که کمتر شلوغ باشد و امکان آسیب به محیط زیست آن کمتر باشد.

 

 

سیزده بدر، جشن پیوند انسان و طبیعت، بدرود با نوروز

 

سیزده بدر، روزی سرشار از شادی، امید، دورهمی و آشتی با طبیعت است. این روز، فرصتی است تا پس از جشن‌های نوروزی، نفسی تازه کنیم، انرژی‌های منفی را از خود دور سازیم و با سپاسگزاری از مواهب طبیعت، آماده‌ی آغاز سالی نو و پر تلاش شویم. بیایید با گرامی‌داشت آداب و رسوم زیبای این روز و مهم‌تر از آن، با رفتار مسئولانه و مهربانانه با طبیعت، سیزده بدری ماندگار و شاد را برای خود و دیگران رقم بزنیم.